OTERDUM - HUIZEN EN BEWONERS

 

Groote Polder

 

Ten oosten van het dorp Oterdum ligt de polder”Groote Polder,,
De polder groot 71.67.95 Ha. wordt begrensd; ten noorden door de provinciale zeedijk, ten westen en zuiden door een slaperdijk omsloten door de provincialeweg Oterdum-Termunterzijl. De “Groote Polder,, ligt voor een gedeelte in de gemeente Termunten. De bemaling geschiedt door een gemaal nabij de oostelijke grens. Het water wordt door een stenen duiker in de slaperdijk en de Provincialeweg gebracht op het Termunterzijldiep nabij de Oude Sluis te Termunten.

 

Leeuwardercourant 27 mei 1886

 

Luchtfoto Oterdum, ten oosten van Oterdum ligt de “Groote Polder,,

 

 

Dijkverhoging omstreeks 1960  ,nabij gemaal Oterdum.

 

1960, Dijkverhoging ,,Groote Polder” vanaf gemaal Oterdum richting Termunterzijl.

(Foto beschikbaar gesteld door Ina van Delden)

De Groote Polder. ca. 1972
Gezicht van de opspuitwerken in de Groote Polder achter de slaperdijk en de werkzaamheden
aan de dijkverzwaring Oterdum-Termunterzijl.
Op achtergrond de restanten van het dorp Oterdum,met in het midden  het gemaal Oterdum

Foto dijkverhoging ,,Groote Polder” ca.1961.
Op de dragline Jan en Sibolt van Delden.

 

Dijkverhoging Groote Polder (foto beschikbaar gesteld door Sibolt van Delden)

 

 

 

Leeuwardercourant 28 april 1888

 

Leeuwardercourant 17 juni 1961

 

            ca. 1960, dijksverhoging “Groote Polder,,vanaf gemaal Oterdum
tot Termunterzijl. Rechts; het gemaal Oterdum.

 

Dorpsgezicht Oterdum; Zoals te zien is aan het zand,
rijplaten en olievaten vooraan op deze foto ,is begon-
nen met de dijkverzwaring van de “Groote Polder,,
omstreeks 1960

 

  Dijkverhoging 1925/26
In 1925/26 werd de dijk van de “Groote Polder,, tussen Oterdum en
Termunterzijl verzwaard.De grond die hiervoor werd gebruikt werd
afgegraven van de slaperdijk en door een zogeheten “Montana,, over
smalspoor getrokken kipwagens vervoerd.
De bestuurder van de Montana is Christoffer Nannen.
Op de foto v.l.n.r. onder; Daniël Zwarberg (met hondje) en Christoffer
Nannen, boven; Johannes Bos,    ?     , Koenraad Oosterhuis, Heiko
Wildeboer, Jan Swiersema.

Trambaan O.G.Langs de weg Oterdum-Borgsweer.
Links de slaperdijk van de “Groote Polder

De O.G. tram (Ol Grait) op volle snelheid langs de boerderij,,Nijenhuis” van G.Toxopeus, Nieuwenhuis E 81 (nr.385) langs de weg Borgsweer-Oterdum.

VoormaligeTolhek grens Oterdum-Borgsweer.

 

Aangekocht door H.S.D. in 1966
Laatste bewoner; Gerard Rozeveld en Siementje Rozeveld-
Laatste eigenaar; G.R. den Dunnen
Afgebroken in 1966

In 1857 heeft de Provincie Groningen bouwland gekocht van de heer Tjarko Landman. In 1858 heeft de Provincie Groningen daarop een tolhuis gesticht aan de grindweg van Delfzijl naar Termunten, dat werd verpacht aan Jan Loede Landman. Op 24 december 1906,vond er op last van de Provincie een publieke verkoping plaats, het tolhuis werd gekocht door Gerhardus Rozeveld, dagloner teTermunterzijl. In 1907 werd het tolhuis opgegeven en werd een woonhuis met daarachter een schuur met een paardenstal. Het v.m.Tolhuis is gedurende 54 jaar in bezit van en bewoond geweest door de fam. Rozeveld. In 1960 is het tolhuis ,samen met een stuk bouwland in de “Groote Polder,, en een stuk slaperdijk in Oterdum verkocht aan G.R.van Dunnen.  In 1966 heeft den Dunnen het geheel verkocht aan het Havenschap Delfzijl, die het woonhuis heeft afgebroken.

Bewoners v.m.Tolhuis Borgsweer-Oterdum
Siementje Rozeveld, Ellie Huisman en Gerard
Rozeveld, bij het voormalige Tolhek.

 

Gemaal de  ,,VOORUITGANG” van de Groote Polder.

 

De ,,Groote Polder”ligt ten oosten van het dorp Oterdum.
De polder groot 71.67.95 ha. wordt begrensd; ten noorden door de provincialezeedijk, ten westen en zuiden door een slaperdijk omsloten door de provincialeweg Oterdum-Termunterzijl.
De ,,Groote Polder”ligt voor een gedeelte in de gemeente Termunten. De bemaling geschiedt door het gemaal ,de ,,Vooruitgang”nabij de oostelijke grens.
Het water wordt door een stenen duiker in de slaperdijk en de provincialeweg gebracht op het Termunterzijldiep nabij de Oude Sluis te Termunten.

 

(foto 2011)
Het gemaal de ,,VOORUITGANG”van de Groote Polder.

 

 

Inlaat van het gemaal de ,,VOORUITGANG”

Gedenkplaat in de noordelijke gevel.

 

Gemaal de ,,VOORUITGANG”vanuit het zuiden gezien.

Gedenkplaat in de zuidgevel van het gemaal.

 

(foto uit 1930)
Gemaal ,,De Vooruitgang”
Gebouwd in 1908,is door oorlogsgeweld in 1942 verwoest en weer herbouwd november 1942

 

 

Poldermolen (1835-1907)
(Verhaal aangevuld door Jan Köller)

 

Op deze kaart uit 1902 van de Groote Polder staat een windpoldermolen,met bijbehorende woning, type grondzeiler gebouwd ,ca.1835 en verdwenen ca. 1907,
De molen stond 500 m oostnoordoost van de kerk van Borgsweer. De molen maalde het water via een brede tochtsloot via een ,,klieve”(klein sluisje) naar het Termunterzijldiep. Molenaars op deze molen waren o.a. Fibo Nap en Klaas van der Wijk.

(foto beschikbaar gesteld door Jan Köller)
   De Groote Polder omstreeks 1970

 

(foto beschikbaar gesteld door Jan Köller)   De Groote Polder omstreeks 1970.

 

Geschiedenis van de “Groote Polder” door Jan Köller

(Artikel afgedrukt in het lokale blaadje ,,De Woldwagter”)

 

De ,,Groote Polder”

 

De Groote Polder is het land tussen de slaperdijk en de zeedijk tussen Oterdum en Termunterzijl.
In deze omgeving, vroeger bekend onder de naam Oosterhorn hebben voor de middeleeuwen mensen gewoond. Ze woonden op heuveltjes, gemaakt van mest en afval, later van klei; dit om zich tegen het wassende water te beschermen.

Later begon men dijken te bouwen, de eerste zeedijk tussen Delfzijl en Termunterzijl dateert van ongeveer 1277. Overstromingen bleven dit gebied teisteren en de bewoners konden geen kant op, drie keer hebben ze een nieuwe zeedijk landinwaarts gebouwd, waardoor Borgsweer en Oterdum pal aan zee kwamen te liggen. De tweede zeedijk lag er van 1486 tot 1593 en de derde vermoedelijk vanaf 1593 op de huidige plaats. Deze dijk was toen natuurlijk niet zo hoog en breed als de huidige dijk; in de loop der jaren is deze dijk verhoogd en verbreed (1925 en 1964).
De ondergrond van deze dijk is niet erg stabiel, getuige de vele afschuivingen tijdens de ophogingen.

De Groote Polder kwam als inlaagtot stand na de aanleg van de inlaagdijk (reserve of slaperdijk) in 1718, welke naar uiteindelijk is gebleken nooit de functie van zeedijk behoefde te vervullen. Het grootste gedeelte van de polder was ten behoeve van de verzwaring van de zeedijk en de aanleg van de inlaagdijk door het spitten van klei uitgegraven tot sollen of vergraven land.

De Groote Polder was in 1898 71,7 hectare groot. Hier werd 224 grazen (meervoud van gras, dit was een oude vlaktemaat en 1 gras is gelijk aan 0,4 hectare), naar wordt aangenomen volgens Oterdumer maat, gekarteerd (in kaart gebracht) = 90,2 ha.
Dwars door de Groote Polder loopt de grens tussen het Oldambt (oostelijk deel) en de Ommelanden (westelijk deel ). Op de dijk werd deze grens gemarkeerd door de ‘scheijde’ paal op de dijk. Op de kaart hierboven, vervaardigd door Hinrik Warner Folckers (1726) is deze paal te zien.

Op oude kadasterkaarten ( 1832) is te zien dat grote stukken van de polder bestonden uit vergraven land en moeras, het westelijk deel was merendeels in gebruik als bouwland, terwijl het oostelijk deel vanwege de drassigheid weiland was.
Middenin de Groote Polder was een stuk drassige grond. Dit stuk grond van 2,87 ha was eigendom van de Provincie Groningen. In het najaar van 1913 heeft de Nederlandse Heidemaatschappij in opdracht van de Provincie griende (wilgen) aangeplant. Dit wilgenbos (in de volksmond 'Wenen' genoemd) is aangelegd met het doel om meerjarig hout te verbouwen, om zodoende de aankoop van Hollands rijshout voor de Provincie onnodig te maken. De aanleg begon in het najaar van 1913 en was voltooid in juni 1914 en heeft inclusief een jaar onderhoud 1650 gulden gekost. Het eerste rijshout bracht toentertijd 70 gulden per 100 bos op. In 1917 werd geconstateerd dat er hout verdween en dat er vernielingen plaatsvonden. Dijkwerker Oosterwold kreeg opdracht borden op alle vier hoeken te plaatsen. In mijn jeugd gingen we in het voorjaar naar Weenen om ‘katjes’ te snijden en deze probeerden we dan te verkopen. Als kwajongens waren we er vaak te vinden hoewel dat streng verboden was. We waren dan ook bang voor ‘Roodbandje’, dit was de kantonnier van de Provincie en hij werd zo genoemd omdat hij een pet droeg met een rode band.

De Groote Polder is in de jaren zeventig ten prooi gevallen aan de expansiedrift van het Havenschap. Het niet doorgaan van de gemeentelijke herindeling in 1975 heeft de Groote Polder gemaakt tot wat het nu is.

 

De ,,Groote Polder” foto uit 1972.

 

In de Groote Polder heeft een windmolen met bijbehorende woning gestaan. De molen stond 500 meter ten O.N.O van de kerk van Borgsweer. De plaats waar de molen heeft gestaan is nu nog te herkennen aan een verhoging in de polder. Deze poldermolen was een ‘grondzeiler’, gebouwd in 1835 en gesloopt in 1907. De molen maalde het water via een brede tochtsloot via een ‘klieve’ (klein sluisje) naar het Termunterzijldiep. Molenaars op deze molen waren o.a. Fibo Nap en Klaas v.d. Wijk.

In 1895 werd het Waterschap De Groote Polder opgericht; dit waterschap was 72 ha. groot. De Groote Polder heeft een lozing op het Termunterzijldiep. Oorspronkelijk was dit een lozing door middel van een sluisje. In 1895 kwam er een windmolen. Deze molen had een vlucht van 15 m. en een vijzel met een diameter van 100 cm. In 1939 is een nieuw gemaal gesticht met een elektrisch aangedreven schroefpomp (cap. 7m3/min.) In 1997 is deze pomp vervangen door een dompelpomp. Dit gemaal is tot op heden nog steeds in dienst en bemaalt het gebied tussen de Valgenweg en de Schepperbuurt (30 ha.).
Het waterschap De Groote Polder is in 1967 opgegaan in het waterschap Oldambt.

Jan Köller - email: jan.koller@home.nl

Bronnen: De atlas der Provincielanden van Groningen ( 1722-1736); Geschiedenis van het waterschap Oldambt door H.Boer, Hisgis; Groninger Archieven.
Foto Oterdum 1972 van Dick Veltman

 

 

Kleine Courant 4 september 1894

 

OTERDUM - HUIZEN EN BEWONERS

 

Design 2009 by Sieberen